İş yerlerinde psikolojik taciz olarak bilinen mobbing, çalışanların ruhsal ve fiziksel sağlığını ciddi şekilde etkileyen sistematik bir sorundur. Türk hukuk sistemi, doğrudan düzenlemeler olmasa da mobbingle mücadeleye imkân tanıyan birçok yasal araç sunmaktadır. Bu yazıda, mobbingin tanımı, unsurları ve ulusal hukukumuzdaki yeri kapsamlı şekilde ele alınmaktadır.
İngilizce kökenli bir kavram olan mobbing, Türkçede yıldırma, bastırma, sindirme, yok sayma, psikolojik şiddet uygulama ve bezdirme gibi anlamlara gelmektedir. Mobbing, mağdura karşı iş yerinde farklı kademelerden kişilerce sistematik şekilde yöneltilen, psikolojik ve fiziksel sağlığı bozan her türlü davranışı kapsar. Ülkemizde 19.03.2011 tarihinde yayımlanan “İşyerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi” konulu genelgede mobbing; çalışanın kasıtlı ve sistematik olarak aşağılanması, küçümsenmesi, dışlanması, kişiliğinin ve saygınlığının zedelenmesi, kötü muameleye tabi tutulması ve yıldırılması gibi şekillerde tanımlanmıştır. 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda ise bu konu işverenin koruma ve gözetme borcu kapsamında değerlendirilmiştir. Kanunun 417. maddesinde açıkça “psikolojik taciz” ifadesine yer verilmiştir.
İş yerinde mobbingin tek bir nedeni yoktur; birçok farklı faktör bu durumu tetikleyebilir. Çoğunlukla bir anlaşmazlıkla başlayan süreçte, hedef kişi boyun eğmediğinde ve denetim altına alınmaya direndiğinde mobber (mobbing uygulayan kişi) saldırgan bir tavır takınarak süreci başlatır. Mobbingin amacı, hedef kişiyi zayıflatmak, yaptığına pişman etmek ve sonuçta onu işten ayrılmaya zorlamaktır.
Mobbing eyleminin unsurları şunlardır:
Davranışların iş yerinde gerçekleşmiş olması,
Eylemleri gerçekleştirenin işyeri çalışanı olması,
Mağdurun da işyeri çalışanı olması,
Eylemlerin kötü niyetli ve kasıtlı şekilde yapılması,
Davranışların sistematik şekilde tekrarlanması,
Eylemlerin hukuka aykırı olması.
Mobbing mağduru; uykusuzluk, sinir bozukluğu, depresyon, sosyal izolasyon, odaklanma problemleri, özgüven kaybı ve çeşitli psikosomatik rahatsızlıklar gibi ciddi sonuçlarla karşılaşabilir. Mobbingden etkilenme düzeyi, kişinin psikolojik yapısı, direnç seviyesi, mücadele gücü ve kişilik özelliklerine göre değişebilir.
İç hukukumuzda mobbing kavramı doğrudan tanımlanmasa da, Türk Borçlar Kanunu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, Anayasa, İş Kanunu, Medeni Kanun ve Türk Ceza Kanunu mobbinge karşı çeşitli hükümler içermektedir. Anayasa’da mobbing doğrudan düzenlenmemiş olsa da, bireyin maddi ve manevi varlığının korunmasıyla ilgili 5. ve 17. maddeler, psikolojik tacizin anayasal dayanağını oluşturmaktadır.
Türk Ceza Kanunu açısından bakıldığında, mobbing fiilleri doğrudan “mobbing” başlığı altında yer almasa da, hakaret, tehdit, huzur ve sükûnu bozma, eziyet, çalışma hürriyetinin engellenmesi gibi çeşitli suç başlıkları altında değerlendirilebilir. Bu nedenle, mobbing fiillerinin cezalandırılması mümkündür.
Türk Medeni Kanunu da kişilik haklarını koruyan hükümleriyle mobbing mağduruna hukuki koruma sağlar. Mağdur, uğradığı zararlardan dolayı maddi ve manevi tazminat talep edebilir.
İş Kanunu bakımından ise, işverenin işçiye karşı en temel yükümlülüklerinden biri gözetme borcudur. İşverenin işyerinde sağlıklı ve güvenli bir ortam oluşturma, işçinin fiziksel ve ruhsal sağlığını koruma sorumluluğu, doğrudan mobbingle bağlantılıdır. İşçi, gözetme borcunu ihlal eden işverene karşı hem iş akdini haklı nedenle feshedebilir hem de tazminat ve manevi zarar talebinde bulunabilir.
Bunlara ek olarak; Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, Devlet Memurları Kanunu ve Kamu Görevlileri Etik Kurulu Yönetmeliği gibi düzenlemeler de mobbingle mücadelede önemli hukuki dayanaklardır.
Sonuç olarak, mobbing; sadece hukuki değil, aynı zamanda sosyolojik, psikolojik ve kültürel boyutları olan çok yönlü bir sorundur. Bu nedenle, mobbingle mücadele sadece yasal yollarla değil, aynı zamanda işyeri kültürünün iyileştirilmesi ve bilinçlendirme çalışmalarıyla da desteklenmelidir.
Türk İş Hukuku hakkında daha fazla bilgi almak ve her türlü sorunuzu iletmek için bize
info@guzeloglu.legal adresinden ulaşabilirsiniz.