Singapur Sözleşmesi ile temel olarak, uluslararası ticaretin kolaylaştırılması ve ticari uyuşmazlıkların çözümünde alternatif, hızlı, ucuz ve etkili bir yöntem olarak arabuluculuğun teşvik edilmesi, uluslararası düzlemde arabuluculuk çözüm yöntemine kesinlik ve istikrar sağlanması, arabuluculuk sonucunda ortaya çıkan belgenin uluslararası düzlemde bağlayıcı ve icra edilebilir niteliklerinin temin edilmesi amaçlanmaktadır.
A. Giriş
Arabuluculuk Hakkında Singapur Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (United Nations Commission On International Trade Law) (“UNCITRAL”) tarafından oluşturulan çalışma gurubunca hazırlanmış olup resmi adı “Arabuluculuk Sonucunda Yapılan Milletlerarası Sulh Anlaşmalarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi'dir (United Nations Convention on International Settlement Agreements Resulting from Mediation)”. Ancak ilk olarak Singapur’da imzaya açıldığı için Arabuluculuk Hakkında Singapur Sözleşmesi veya Singapur Sözleşmesi (“Sözleşme”) olarak anılmaktadır.
Sözleşme ile temel olarak, uluslararası ticaretin kolaylaştırılması ve ticari uyuşmazlıkların çözümünde alternatif, hızlı, ucuz ve etkili bir yöntem olarak arabuluculuğun teşvik edilmesi, uluslararası düzlemde arabuluculuk çözüm yöntemine kesinlik ve istikrar sağlanması, arabuluculuk sonucunda ortaya çıkan belgenin uluslararası düzlemde bağlayıcı ve icra edilebilir niteliklerinin temin edilmesi amaçlanmaktadır.
Singapur Sözleşmesi, 17.04.2020 tarihi itibari ile Türkiye’nin de dahil olduğu 52 ülke tarafından imzalanmıştır. Sözleşme Fiji Cumhuriyeti, Katar Devleti ve Singapur Cumhuriyeti tarafından onaylanmıştır. Sözleşmenin yürürlük maddesi olan 14’üncü maddesi tarafından sözleşmenin üçüncü onaydan 6 ay sonra yürürlüğe gireceği belirtilmektedir. Katar Devleti, Fiji Cumhuriyeti ve Singapur Cumhuriyeti’nden sonra 12.03.2020 tarihinde sözleşmeyi onaylamıştır. Katar Devletinin onayıyla birlikte üçüncü onay şartı sağlandığı için sözleşme bu tarihten 6 ay sonra yani 12.09.2020 tarihinde yürürlüğe girecektir.
B. Singapur Sözleşmesinin Amacı Yukarıda da bahsedildiği üzere Sözleşmenin temel amacı uluslararası düzlemde gerçekleştirilen ticari faaliyetler kapsamında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümünde, alternatif bir çözüm yöntemi olan arabuluculuğun teşvik edilmesidir.
Sözleşme, 1958 tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkındaki New York Sözleşmesi’nin (United Nations Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards) yabancı hakem kararlarına sağladığı tanınabilirdik ve icra edilebilirlik niteliklerini, arabuluculuk görüşmeleri neticesinde ortaya çıkan sulh anlaşmalarına da kazandırmak suretiyle bu amaca ulaşmayı hedeflemektedir.
C. Uygulama Alanı Singapur Sözleşmesi’nin “Uygulama Alanı” başlıklı 1’inci maddesi sözleşmenin hangi anlaşma belgelerine uygulanabileceğini ve hangilerinin kapsam dışında bırakıldığını düzenlemektedir. Buna göre Singapur Sözleşmesi, arabuluculuk sonucunda ortaya çıkan ve taraflarca ticari bir uyuşmazlığı çözmek için yazılı olarak akdedilen
anlaşmalara (“Sulh Anlaşması- Settlement Agreement”) uygulanmaktadır.
Bu şartlara ek olarak Sulh Sözleşmesinin sonuçlanma anında milletlerarası niteliği haiz bulunması ve Singapur Sözleşmesinde kapsam dışında olduğu belirtilen hususlardan olmaması gerekmektedir.
1. Milletlerarası Nitelikte Olma
Singapur Sözleşmesinin 1’inci maddesi, milletlerarası olma niteliğini belirli kriterler kapsamında belirlenmesi gerektiği öngörmektedir. Buna göre;
a. Singapur Sözleşmesi uyarınca sulh anlaşması taraflarından en az ikisinin iş yerlerinin farklı devletlerde olması,
veya
b. Sulh anlaşması taraflarının iş yerlerinin bulunduğu devletin
i. Sulh anlaşması kapsamındaki yükümlülüklerin önemli bir kısmının yerine getirildiği devletten, veya
ii. Sulh anlaşmasının konusuyla en sıkı bağlantılı devletten,
farklı olması durumlarında sulh anlaşmasının milletlerarası nitelikte olduğu belirtilmektedir.
2. Sulh Anlaşmasının Arabuluculuk Sonucunda Ortaya Çıkması
Yukarıda da belirtildiği üzere bir sulh anlaşmasının Singapur Sözleşmesi’nin kapsamına girebilmesi için ilgili sulh anlaşmasının arabuluculuk faaliyeti sonucunda ortaya çıkması gerekmektedir. Singapur Sözleşmesinin 2’nci maddesinin 3’üncü fıkrası arabuluculuğun tanımını gerçekleştirmektedir. Sözleşmenin mezkûr fıkrası uyarınca
“arabuluculuk”, kullanılan ifadeye veya sürecin gerçekleştirilmesi dayanağına bakılmaksızın, tarafların, bir çözüm dayatma yetkisine sahip olmayan üçüncü bir kişinin veya kişilerin yardımıyla aralarındaki uyuşmazlığı dostane bir şekilde çözüme kavuşturmaya çalıştıkları süreç anlamına gelmektedir.
Görüldüğü üzere arabulucunun veya arabuluculuk sürecinin herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından tarafından onaylanması veya denetlenmesi gerekliliği bulunmamaktadır. Böylelikle Singapur Sözleşmesinin uygulama alanı, neredeyse bütün arabuluculuk faaliyeti sonucu ulaşılan sulh anlaşmalarını kapsayabilecek biçimde genişletilmiş olmaktadır.
3. Sulh Anlaşmasının Yazılı Olarak Yapılması
Singapur Sözleşmesi, sözleşmenin uygulanabilmesi için ilgili sulh anlaşmasının yazılı olması şartını aramaktadır. Sözleşmenin 2’nci maddesinin 2’nci fıkrası yazılı olma şartını açıklamaktadır. Buna göre sulh anlaşmasının içeriğinin herhangi bir biçimde kaydedilmesi ile yazılılık şartının gerçekleştiği belirtilmektedir.
Fıkranın devamı, sulh anlaşmasının yazılı olma şartının, içeriğinde yer alan bilgilerin daha sonra başvurulmak üzere ulaşılabilir olması kaydıyla elektronik iletişim araçlarıyla da karşılanabileceğini belirtmekte, böylelikle elektronik araçların kullanımına cevaz verilmektedir.
4. Uyuşmazlığın Ticari Nitelikte Olması ve Sulh Anlaşmasının, Sözleşmede Kapsam Dışında Olduğu Belirtilen Hususlardan Olmaması
Singapur Sözleşmesinin 1’inci maddesi, Sözleşmenin uygulanabilmesi için ilgili uyuşmazlığın ticari nitelikte olması gerektiğini vurgulamaktadır. Sözleşme, hangi uyuşmazlıkların ticari uyuşmazlık olduğunu açıklamamaktadır.
Mezkûr maddenin 2’nci ve 3’üncü fıkraları ise hangi uyuşmazlıkların Sözleşmenin kapsamı dışında olduğunu belirtmektedir. Buna göre,
Maddenin 2’nci fıkrası, sulh anlaşmasının,
a. Taraflardan biri (tüketici) tarafından kişisel, ailevi veya eve ilişkin amaçlarla yapılan işlemler nedeniyle doğan uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin, veya
b. Aile, miras veya iş hukukuna ilişkin,
olması durumlarında sözleşme kapsamı dışında olduğunu belirtmektedir.
Maddenin 3’üncü fıkrası ise aşağıdaki hallerde Sözleşmenin uygulanmayacağını belirtmektedir.
a. Sulh Anlaşmasının,
i. Mahkeme tarafından onaylanması veya mahkeme huzurundaki yargılama esnasında yapılması, ve
ii. O mahkemenin bulunduğu devlette bir karar gibi icra edilebilir olması
b. Sulh anlaşmasının tahkim kararı olarak kaydedilmiş ve icra edilebilir olması.
D. Sulh Anlaşmasının Uygulanabilmesi İçin Gerekli Olan Usule İlişkin ŞartlarSingapur Sözleşmesinin 4’üncü maddesi, Sözleşme kapsamında bir sulh anlaşmasına dayanarak yardım talep eden (icra amacıyla) tarafın, desteği talep edilen ülkenin yetkili merciine aşağıdaki kanıtları sağlaması gerektiğini belirtilmektedir;
a. Taraflarca imzalanmış sulh anlaşması,
b. Sulh anlaşmasının arabuluculuk sonucu ortaya çıktığına dair kanıtlar, örneğin;
i. Sulh anlaşmasında arabulucunun imzasının bulunması,
ii. Arabuluculuk faaliyetinin gerçekleştiğini belirten ve arabulucu tarafından imzalanmış bir belge,
iii. Arabuluculuğu yöneten kurumun tasdiki,
iv. Yukarıdaki delillerin bulunmaması halinde yetkili merci tarafından kabul edilebilir diğer deliller
Madde, elektronik iletişim vasıtasıyla gerçekleştirilen arabuluculuk süreçlerine ilişkin olarak, sulh anlaşmasının taraflarca veya arabulucu tarafından imzalanması gerekliliğinin aşağıdaki durumlarda karşılandığını belirtmektedir;
a. Tarafların veya arabulucunun kimliğini tanımlayan ve elektronik iletişimin içerdiği bilgilere ilişkin tarafların veya arabulucunun niyetini belirten bir yöntemin; ve
b. Kullanılan metodun;
i. İlgili herhangi bir anlaşma da dahil olmak üzere, tüm şartlar altında elektronik iletişimin üretildiği veya iletildiği amaca uygun olarak güvenilir olması; veya
ii. Yukarıda a bendinde tanımlanan işlevleri tek başına veya başkaca kanıtlarla birlikte yerine getirdiğinin ispatlanması,
gerekmektedir.
Mezkûr madde sulh anlaşmasının, yardımın talep edildiği ülkenin resmi dilinde olmaması halinde ilgili ülke yetkili mercii tarafından o ülke resmi diline tercüme edilmesini talep edebileceğini belirtmektedir.
Bunun yanında Madde, yetkili merciin Singapur Sözleşmesinde belirtilen gerekliliklerin sağlandığının doğrulanması amacıyla gerekli herhangi bir dokümanı talep edebileceğini ifade etmektedir.
Madde son olarak, yardımı talep edilen ülkenin bu talebin değerlendirmesini ivedi bir şekilde gerçekleştirmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
E. Sulh Anlaşmasının İcrasına İlişkin Yardım Taleplerinin Reddi Sebepleri
Singapur Sözleşmesinin 5’inci maddesi, kendisinden icraya ilişkin yardım talep edilen ülkenin yetkili makamının bu talebi reddetme sebeplerini sınırlayıcı olarak saymaktadır. Bunlardan bir kısmı aleyhine yardım talep edilen tarafın itirazı ve ispatı üzerine gerçekleşmiş sayılmaktayken, bir kısmının ise re’sen incelenmesi gerektiği madde tarafından belirtilmektedir. Buna göre,
1. Aleyhine yardım talep edilen tarafın itiraz etmesi ve ispatlaması gereken ret sebepleri şöyledir
a. Sulh anlaşması taraflarından birisinin ehliyetsizliği;
b. Sulh anlaşmasının,
i. Tarafların geçerli olarak tabi oldukları hukuk uyarınca veya böyle bir hukukun belirtilmemiş olması halinde, icrası hakkında yardımı istenilen ülkenin yetkili mercii tarafından uygulanabilir olduğu addedilen hukuk uyarınca hükümsüz, geçersiz, işlevsiz veya yerine getirilemez olması,
ii. Kendi hükümleri kapsamında bağlayıcı veya kesin olmaması,
iii. Daha sonradan tadil edilmesi;
c. Sulh anlaşmasında belirtilen yükümlülüklerin,
i. İfa edilmiş olması, veya
ii. Açık olmaması veya anlaşılabilir olmaması;
d. Sulh anlaşmasının icrasına ilişkin yardım talebinin, sulh anlaşmasının hükümlerine aykırılık oluşturması;
e. Arabulucu tarafından, arabulucu veya arabuluculuğa ilişkin standartların ciddi biçimde ihlal edilmesi ve standartlar ihlal edilmeseydi, tarafın sulh anlaşmasını kabul etmeyecek olması;
f. Arabulucu tarafından, arabulucunun tarafsızlığı ve bağımsızlığı konusunda haklı bir şüpheyi doğurabilecek bir durumun varlığının taraflara açıklamamış olması ve bu durumun taraflardan biri üzerinde önemli ve haksız bir etkisinin bulunması ve söz konusu etki olmasaydı o tarafın sulh belgesini imzalamayacağının anlaşılması.
2. Yardımı talep edilen ülkenin yetkili makamınca kendiliğinden gözetilebilecek ret sebepleri ise şunlardır;
a. Yardım edilmesinin o ülkenin kamu düzenine aykırılık oluşturması, veya
b. Uyuşmazlık konusunun, o ülkenin hukuku uyarınca arabulucu ile çözülmeye elverişli olmaması
F. Sulh Anlaşmasının İcrası
Singapur Sözleşmesinin 3’üncü maddesi, Sözleşme taraflarından her birisinin, sulh anlaşmasını kendi usul kuralları gereğince ve Sözleşmede belirtilen şartlara uygun olarak icra edileceğini belirtmektedir. Bu kapsamda Sözleşme ile sulh anlaşmasının icrasına ilişkin meselelerin ülkelerin kendi iç hukuklarına bırakıldığı söylenebilmektedir.
Uluslararası Ticaret Hukuku alanında ulusal ve uluslararası alanlarda hizmet sağlayan Güzeloğlu Hukuk Bürosu’na
info@guzeloglu.legal veya +90 212 288 1010 numaralı telefondan ulaşabilirsiniz.